Dwudniowe spotkanie było doskonałą okazją do wymiany wiedzy, poglądów i doświadczeń w zakresie zrealizowanych i planowanych działań na rzecz poprawy warunków wodnych w Puszczy Białowieskiej. Białoruscy i polscy naukowcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz leśnicy dyskutowali w zakresie możliwych działań w tym zakresie na przykładzie rzeki Narewka*, jako przykładu pilotażowego transgranicznego obiektu.

W pierwszym dniu odbyła się część kameralna, w której w dwóch blokach tematycznych przedstawiono zagadnienia związane z transgranicznym projektem renaturalizacji Narewki.

W pierwszej części zaprezentowano wyniki prac naukowych uzasadniające celowość przywrócenia reżimu hydrologicznego rzeki Narewki na terenie białoruskiego Parku Narodowego „Puszcza Białowieska”. Uczestnicy seminarium mogli wysłuchać wielu ciekawych prezentacji, które wygłosili przedstawiciele białoruskiego Parku Narodowego „Puszcza Białowieska”, pracownicy naukowi Narodowej Akademii Nauk Białorusi oraz poleskiego zarządu gospodarką wodną.

W drugim bloku przedstawione zostały doświadczenia w zakresie wykonywania prac mających na celu poprawę warunków wodnych, czego efektem była gorąca dyskusja nt. opracowania wspólnej transgranicznej wizji, perspektyw i priorytetów odbudowy reżimu hydrologicznego.

Stronę polską reprezentowali przedstawiciele Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, Białowieskiego Parku Narodowego oraz Lasów Państwowych – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku oraz Nadleśnictwo Białowieża.

Prezentację pt. „Przywracanie właściwych warunków wodnych poprzez działania Lasów Państwowych” przedstawił Dawid Iwaniuk, zastępca dyrektora RDLP w Białymstoku ds. ekonomicznych. Podkreślił ważność spotkania na temat poprawy warunków wodnych w Puszczy Białowieskiej:

„Nikt nie ma wątpliwości, że zagadnienia związane z warunkami wodnymi będą należeć do najważniejszych w najbliższym czasie. W ostatnich latach na terenie Puszczy Białowieskiej notuje się stałe obniżanie poziomu wód gruntowych. Proces ten spowodowany jest m.in. pracami melioracyjnymi wykonanymi w latach 50. i 60. ubiegłego wieku. Wykonane tzw. „prostowanie” rzek, mające na celu ułatwienie transportu drewna oraz budowa rowów melioracyjnych przyśpieszyły odpływ wody. Efektem zaburzenia warunków wodnych na tym obszarze jest systematyczne osuszanie siedlisk leśnych. Nie podlega dyskusji, że należy szukać odpowiednich rozwiązań i próbować je realizować, celem odwrócenia tego negatywnego trendu”.

Dyrektor omówił przyczyny (abiotyczne i biotyczne) i zakres działań podejmowanych przez Lasy Państwowe mające na celu poprawę warunków wodnych w środowisku. Zaprezentował zadania zrealizowane w ramach projektu Ochrona orlika krzykliwego na wybranych obszarach Natura 2000, w którym m.in. w latach 2013-2014 dokonano renaturalizacji rzeki Narewki poprzez odtworzenie 10 meandrów, przez co długość koryta rzeki zwiększyła się z 2,3 km do 3,1 km. Scharakteryzował również zakres działań podejmowanych przez Lasy Państwowe
w ramach programu małej retencji na terenie Polski.

„Działania w zakresie odtworzenia pierwotnego układu stosunków wodnych są szczególnie istotne
z uwagi na zmieniające się warunki klimatyczne, które potęgują efekty osuszania, jakie miały miejsce w połowie ubiegłego wieku. Znajduje to również odzwierciedlenie w intensywności i dynamice czynników biotycznych, w szczególności działalności owadów, np. kornika drukarza. Zagadnienia poprawy warunków hydrologicznych w Puszczy Białowieskiej są również ważne z uwagi rekomendacje UNESCO i IUCN, zwiększanie transgranicznej koordynacji na obszarze Puszczy Białowieskiej oraz uwzględnienia ww. aspektów w Zintegrowanym Planie Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO Białowieża Forest.” – podsumował Dawid Iwaniuk, zastępca dyrektora RDLP w Białymstoku ds. ekonomicznych

Prezentację pt. „Renaturalizacja rzeki Narewki” przedstawił Roman Kalski z Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, kierownik projektu, którego celem była renaturalizacja rzeki Narewki w Polsce w latach 2013-2014. Podzielił się w niej swoimi doświadczeniami odnośnie zrealizowanego projektu oraz przedstawił perspektywiczne obszary do dalszej pracy:

„Realizacja projektu renaturalizacji rzeki Narewka napotykała wiele problemów i trudności natury formalnej. Cieszę się jednak, że dzięki cierpliwości i współpracy z Lasami Państwowymi udało się ją zrealizować” – powiedział.

W dyskusji na temat słuszności wykonywania prac podkreślił także:

„Dlaczego mamy się bać wykonywać prace mające na celu przywrócenie rzecznych meandrów Narewki? Skoro ktoś kiedyś nie bał się „wyprostować” rzeki, to dlaczego my boimy się teraz przywrócić jej naturalny przebieg?”

„Nikt nie ma wątpliwości, że zagadnienia związane z warunkami wodnymi będą należeć do najważniejszych w najbliższym czasie. W ostatnich latach na terenie Puszczy Białowieskiej notuje się stałe obniżanie poziomu wód gruntowych. Proces ten spowodowany jest m.in. pracami melioracyjnymi wykonanymi w latach 50. i 60. ubiegłego wieku. Wykonane tzw. „prostowanie” rzek, mające na celu ułatwienie transportu drewna oraz budowa rowów melioracyjnych przyśpieszyły odpływ wody. Efektem zaburzenia warunków wodnych na tym obszarze jest systematyczne osuszanie siedlisk leśnych. Nie podlega dyskusji, że należy szukać odpowiednich rozwiązań i próbować je realizować, celem odwrócenia tego negatywnego trendu”.

Co przyniesie kontynuacja prac na rzece Narewce i dlaczego jest ona ważna w kontekście realizacji projektu przez stronę białoruską, podkreślił po zakończeniu seminarium Tomasz Ginszt, zastępca nadleśniczego Nadleśnictwa Białowieża:

„Przywracanie naturalnego biegu (menadrowania) rzeki Narewki ma na celu spowolnienie przepływu wody. Po wykonaniu prac rzeka wydłuży swój przebieg i będzie mogła lepiej zaopatrywać ekosystemy leśne w wodę, tak jak miało to miejsce przy realizacji projektu orlikowego w Puszczy Białowieskiej
 w latach 2013-2014. Dodatkowo zwiększy się teren zasilany przez płynącą wodę, co przyczyni się do powrotu typowej dla tego typu obszarów fauny i flory. Z uwagi na transgraniczny charakter rzeki Narewki, planowane wykonanie działań po stronie białoruskiej oraz ich późniejszy, niezaprzeczalny wpływ na polską część Puszczy Białowieskiej, zasadne jest podjęcie decyzji w kwestii realizacji podobnych prac po polskiej stronie. Z uwagi na cenność i status prawny obiektu, jakim jest Puszcza Białowieska, wymagać to będzie szeregu uzgodnień i konsultacji.”

W drugim dniu odbyła się część terenowa, w której zaprezentowano obszar planowanej renaturalizacji rzeki Narewki po stronie białoruskiej.

Seminarium odbyło się w ramach realizacji wspólnego programu ochrony białoruskiej części Puszczy Białowieskiej, w którym uczestniczą 3 instytucje:

• białoruski Park Narodowy „Puszcza Białowieska” - https://npbp.by/
• organizacja społeczna „Ochrona Ptaków Ojczyzny” (APB) - https://ptushki.org/
• Frankfurckie Towarzystwo Zoologiczne - https://fzs.org/